Fırat Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Biyomühendislik Bölümü Öğretim Üyesi Prof Dr. İnanç ÖZGEN son zamanlarda ceviz yetiştiricilerinin üzerindeki kara bulutları dağıtmak amacıyla geçmiş dönemde Elazığ Sürmanşet Haber web sitesinde kaleme aldığı yazıya dikkat çekti.

Ceviz yetiştiriciliğinin artış göstermesi ancak beklenenden çok daha az verim alınması üreticileri karamsarlığa itti. Ancak, yetişmiş ağaçların sökülüp yerine taş çekirdekli meyve ağaçlarını ikame etmek doğru bir davranış değildir. Kısaca, sabredip verimli cevizlerle yola devam etmek, yoksa verimsiz ağaçları çok çabuk verimli ceviz çeşitleri ile ıslah etmek gerekmektedir. Daha önce sürmanşet haberde yazdığım yazıma dikkat çekmek istiyorum. Bu yazımda şu hususlara dikkat çekmiştim:

Başlığa bakınca az çok kafalar karıştı.” YEŞİL KABUKLU ELMAS’ın ELAZIĞ SERÜVENİ”

Ancak; sarı altının bilinirliliğine karşın, Ceviz’e atfettiğim bu isim çok da yadsınamaz bir isimdir. Sağlıklı beslenme açısından çok önemli bir üründür.  Ceviz; sert kabuklu meyve yetiştiriciliği açısından ülkemiz de %7,55 ile üçüncü sıradadır (Anonymous, 2017). Ceviz ihracatında ABD birinci, ülkemiz ise dördün sıradadır ( Ketenci ve Bayramoğlu, 2018). Ülkemiz cevizin gen merkezleri içerisindedir (Akça, 2014).

Türkiye “Ceviz Eylem Planı” çerçevesinde kapama bahçelerin tesisi konusunda yapılan önemli hamlelerle üretim miktarında önemli artışlar sağlanmaya başlanmıştır.  Çorum ili ağaç sayısı bakımından ülkemizin en çok ağaç varlığına sahip ilidir.

Doğu Anadolu iklim koşullarına daha fazla uyumlu olan Kahramanmaraş ili ise Bu sıralamada 5. Sıradadır. Bu ilde yapılan ceviz üretiminin gerek çeşit açısından gerek budama ve yetiştirme alanında ki tecrübelerin olumlu yansımaları ilimizi de etkilemiştir.         Elazığ ili ise 7000 dekara yakın ceviz üretimi yapılmakta yıllık 2500 tona yakın ceviz üretimi yapılmaktadır.

İlimizde 2019 yılında ise DAP idaresi desteğiyle İl Tarım ve Orman Müdürlüğü tarafından yürütülen “Ceviz Adası” projesi kapsamında 400 dekarlık alanda kapama ceviz bahçesi tesisi kurulumu gerçekleşmiştir. Bu çalışmaların yeşil kabuklu elması gelecek 5-10 yılda kendini gösterecektir. Bunun yanında son 10-15 yıla yakın süredir özel sektör girişimleriyle ceviz bahçeleri tesis edilmiş, Elazığ-Malatya yolunda bulunan “Cuma Çiftliğinde” Maraş 18 başta olmak üzere, yerli ve yabancı bazı ceviz çeşitleri yetiştirilerek örnek çalışmalar yürütülmüştür. Gıda Tarım ve Orman Bakanlığının destekleriyle yapılan orman vasfı olan arazilerin ağaçlandırması kapsamında 50 yıllığına kiralanan hazine arazilerinde ve orman köylerinde yapılan ceviz plantasyonları ile köylülere önemli gelir kapısı oluşturulmaya başlanmıştır.

Elazığ ilinde son yıllarda yapılan yeni ceviz bahçelerinde; çoğunlukla ekilen çeşitler içerisinde Maraş 18 ve tozlayıcısı Sütyemez, Chandler, Fernor ve tozlayıcıları başı çekmiştir. Yüksek rakımlarda tam randımanla yetiştirilen Maraş 18 çeşidi ince kabuğu ve dolgunluğuyla gelir getiren kaliteli bir ceviz çeşididir.

Bu cevizin en önemli avantajı halk ağzıyla kararma denilen “Antraknoz” hastalığı ve “Ceviz iç kurduna “ karşı dayanıklı olmasıdır.  İlimizde Baskil ve yöresi, Hankendi, Karakoçan ve civarında iyi iyi randımana sahiptir. Chandler çeşidi; ABD’nin en önemli ticari ceviz çeşidi olup yan dal verimi olan çok verimli bir çeşittir. İlimizde düşük rakımlarda yetişebilir denilse de yüksek adaptasyonuyla yüksek rakımlarda kolaylıkla yetiştirebilme kabiliyetine sahiptir. Hastalıklara karşı dayanıklılığı yüksek olan bu çeşit; dekara gidecek ağaç sayısı açısından küçük bahçelerin değerlendirilmesine ve daha ekonomik kazanımlar sağlayabile yönüyle önemlidir. Fransız orjinli bir ceviz çeşidi olan Fernor cevizi ise ilkbahar donlarına karşı dayanıklılığı, yüksek rakımlara adapte olabilme özelliği, yan dal verimi ve dekara gidecek ağaç sayısı ile ekonomik bir ceviz çeşididir.

Yerli çeşitlerin varlığı ise özellikle adaptasyon ve verim çalışmaların yapılması, ile özgü ceviz çeşitlerinin patentinin alınarak gelecek nesillere aktarılması açısından önemlidir. Bu amaçla ilde ceviz yetiştiriciliğinin yapıldığı alanların taranarak, iç randımanı kalitesi ve verimi iyi olan çeşitlerin denemelerinin yapılarak üretime kazandırılması önemlidir. İlde yapılacak önemli diğer çalışmalar ise kısaca;

1. Ceviz yetiştiricilerin; budama, aşılama ve bitki koruma alanında yetiştirilmesi,
2. Ceviz yetiştiricilerinin uygun bitki besleme pratikleri konusunda deneyim kazanımlarının sağlanılması,
3. İlde üretilen cevizlerin bir merkezde toplanılarak pazarının oluşturulması,
4. Ceviz Üreticiler Birliğinin Oluşturulması ve üretilen tüm cevizlerin yerinde alınarak kabukların soyulması ve satılması, aracıların çıkarılması,
5. Orman köylerinde geniş çaplı kapama bahçesi tesislerinin yaygınlaştırılması,
6. Orman köyü dışında yeni bahçe tesisi kurmak isteyen çiftçilere fidan desteğinin verilmesi
7. Verimsiz cevizlerin tespit edilerek çiftçilere ücretsiz aşılama desteğininin verilmesi,
8. Ağaç izleme veri tabanı oluşturularak bahçedeki her ağacın verim haritası çıkarılarak ağaca ve bahçeye uygun bitki besleme desteğinin verilmesi ve çiftçinin eğitimi,

Sonuç olarak; yeşil kabuklu elmas ile söyleyecek çok sözümüz var.   Ancak ilimizde yapılan çalışmaların ivmesinin artarak devam etmesi, farkında olduğumuz ceviz ağaçlarının hem çiftçinin hem karara vericilerin farkında olması temennisiyle.

Yeşil kabuklu elmaslı günlere, sağlıcakla kalın.