ÖN ORTAÇAĞ’DA BİZANS SAVUNMASI: TÜMEN’İN DOĞUŞU
Tümen, 10 bin askerden oluşan ve kendi başına her tür savaşa girebilecek bir birliktir. Tümen, gerek günümüz ordularında gerekse OrtaÇağ’da Göktürkler ve Hazarlar tarafından kurulduğunda herhangi bir harekâtı (savunma, saldırı, fetih, işgal, imha) kendi başına bağımsız olarak yapabilmek için gerekli tüm silahları ve personeli bünyesinde barındıran en küçük tam bağımsız askeri birliktir. Savaş şartlarına ve ülkelere göre değişmekle beraber mevcudu genelde 10,000 ile 20,000 kişiden oluşur ve bir tümgeneral komutasındadır. Bir tümende bir başka ülkeyi işgal edebilecek kadar çok asker, düşman birliklerini yok edebilecek top, düşman birliklerine karşı kendini savunabilecek zırh ve hava savunma gücü ile birlik, gıda ve mühimmat nakliyesini sağlayacak her çeşit kamyon ve zırhlı araç bulunmaktadır. Yani bir tümen başka hiçbir yardım almadan bir başka ülkeye saldırabilir, bir başka ülkenin ordusunu durdurabilir, oyalama muharebesi, imha muharebesi yapabilir. Osmanlı’da on bin hafif süvari (Akıncı) ile Avrupa Birleşik Haçlı ordularını defalarca yok edildiğini görmekteyiz. 2. Dünya Savaşı’nda Amerikan 101. Hava İndirme Tümeni (paraşütçü tümen) tek başına Nazi ordusunun gerisine atılarak karşı saldırıya geçmiş olan ve Amerikalıları püskürten Nazi ordusunun saldırısını durdurabilmişti. Her hangi bir zırhlı tümen, düşmanın bir şehrini değil bir bölgesini fethedecek kadar güçlüdür. Plevne Savaşı’nda Gazi Osman Paşa’nın savunma yapan birliği (ilk günlerde) tümen seviyesindeydi.
İlkçağ’da 10 bin kişilik bir askeri güç belki de dünyayı fethetmeye yeterliydi. MÖ. 401’de Bağdad yakınlarında ( o zaman Bağdat yoktu tabii ki) Cunaxa Savaşında Persler (Ahameniş) ve Yunanlı paralı askerler savaştığında Yunan ordusu 15 bin kişi kadardı. 15 bin askerle 40 bin kişilik Pers ordusuna karşı savaşa gidilebiliyor ve belki de ülke fethedilebiliyordu. Fakat Ortaçağ’a gelince Türkler çok geniş Orta Asya bozkırlarını kalelerle ve piyade ile savunamayacakları için kendi kendine yetebilen süvari tümenini icat ettiler.
Ve kısa zamanda bağımsız savaş ve savunma birimi olan tümen dünya ordularına Bizans aracılığı ile girdi. Bizans Türkçe On bin anlamına gelen Tümen’i yine on bin anlamında fakat vilayet (eyalet) kelimesini de ifade edecek şekilde genişleterek Thema (Tema) olarak kullanmaya başladı. Her tema, ki bunlar Ermeni, Süryani, Trakya ve Anadolu askeri valilikleri idi, tek başına Arap işgal ordularına karşı direnecek şekilde yapılandırılmıştı. Taaki İstanbul ve diğer eyaletlerden askeri takviye gelene kadar, bütün bir Doğu veya Güneydoğu veya İç Anadolu’yu işgal ordusuna karşı savunabileceklerdi.
Bizanslılar, daha önceleri Romalılar gibi sınır boylarında kurulmuş olan kale ve karakollarda bulunan piyade Roma lejyonerleri sayesinde savunma yaparken, Ortaçağ’da artık Türk tipi atlı okçu ve zırhlı süvarilerden oluşan Sasani ve Arap kuvvetlerine karşı yaya askerin etkisiz kaldığını görünce ordu yapısını değiştirmişlerdi. Bizans, Hazar Türkleri’nin askeri sistemi olan tümeni kendine uyarlamıştı. Kuzey Karadeniz’de o devirde Deşt-i Kıpçak denilen günümüzdeki Ukrayna, Moldovya gibi ülkelerde kurulmuş olan kudretli Hazar Türk İmparatorluğu, asırlardır Arap saldırılarına başarıyla direniyordu. Bunun sebebi ise tam yetkili başbuğların yönetimindeki süvari tümenleriydi. Hazar ülkesi, bir kaç tümene ayrılmıştı ve Arap ordusu nereden giriş yaparsa yapsın oradaki süvari tümeni komutanı, başkentten emir beklemeden yani vakit kaybetmeden işgal ordusunun karşısına dikiliyordu. 10 bin Türk süvarisi, tarihin her çağında çok önemli bir askeri güç olduğundan kendisinden kat kat kalabalık olan işgal ordusunun ilerlemesini durduruyor ve geriden çabucak gelen diğer destek süvari tümenleri savaş meydanına yetişene kadar Arap ordusunu bir yere kıpırdatmıyordu.
Türklerin savunma sistemi, koca bir ordunun ufak birliklere bölünüp kalelere hapsedilmesi değil, büyük ve imha edici kuvvetler şeklinde kendi bölgelerini savunması şeklinde çok başarılı bir askeri sistemdi. Bizans imparatorları bu sistemden çok etkilenerek kendi versiyonlarını kurmuşlardı. Bu sistemin ismi Tümen’in Yunanca söyleniş şekli olan thema (tema) idi. Başlangıçta dört büyük tema vardı: Asıl büyük kısmı oluşturan ve Güneydoğu- İç Anadolu- Ege boyunca yayılnan Anatolian (Anadolu) teması, Güney Marmara’da konuşlu Opsikion teması, Doğu Anadolu’daki Armenian (Ermeni) teması ve başkent İstanbul çevresindeki muhafızlardan oluşan tümen.
