Felsefe ya da düşünbilim, Yunanca sevgi (philia) ve hikmet (sophia) sözcüklerinden türemiş bir kelimedir. ”Hikmet sevgisi” ve ”bilgi arayışı” anlamına gelir. Felsefe; var olanların varlığı, kaynağı, anlamı ve nedeni üzerine düşünme ve bilginin bilimsel olarak araştırılmasıdır. Felsefi bilgiler; adalet, güzellik, doğruluk, varlık, gerçek, bilgi, akıl ve dil konularını içerir. Felsefe, insan mutluluğu ve çoğulcu bir toplumun oluşmasına katkıda bulunur. Felsefe; bir düşünsel etkinlik, doğru ve tutarlı akıl yürütmedir. Felsefe deyince akla ilk gelen düşüncedir. Düşünce bilimi olarak tanımlanan felsefenin temeli soru sormak ile başlar. Temelinde sonu gelmeyen merak olan düşünce edimi olarak felsefe, her olgu ve kavramı kendine konu edinebilir. Felsefi düşünme, bireye problemlere birçok açıdan bakabilme ve ön yargısız yaklaşabilme özelliği kazandırır.
Felsefe insanın gerçeği öğrenme gereksinimini karşılar ve eleştirel bakış açısı kazandırır. Felsefe insanı insan olma bilincine ulaştırır ve inancı akıl ile temellendirir. Felsefe; sistemli, doğru ve önyargısız düşünmeyi öğretir. Felsefi düşünceler toplumsal olayların oluşumunda etkili olmuştur.
Aşağıda bazı önemli felsefi terimlerin tanımları verilmiş ve bazı felsefi öğretiler kısaca açıklanmıştır:
Aforizma (özdeyiş): Aforizma, sözü uzatmadan anlatmaya çalışmaktır. Felsefede aforizma özlü ifade edilen doğruluk ve görüş bildirimidir.
Nietzsche “Benim arzum başkalarının bir kitapta anlattığı şeyi, on cümlede anlatmaktır” derken belki de aforizmanın tanımını en iyi şekilde yapmıştır.
Pragmatizm (Faydacılık): Doğruluğu ve gerçekliği tek yanlı olarak, yalnızca eylemlerin sonuçları ile değerlendiren ve onlara yalnızca sağladığı fayda açısından bakan akıma felsefede pragmatizm adı verilir.
Paradigma: Çok basit bir ifadeyle insanların olaylara bakış açısıdır. Paradigma, algılama biçimi demektir. Herkesin paradigması farklıdır. Örneğin; trende giderken bir baba üç evladıyla oturup sürekli ağlayan çocuklarına susun demeden yolculuğa devam ettiğinde, siz ona ne gamsız adam diyebilirsiniz. Ama sorsanız, belki de onlar hastaneden geliyorlardır ve bir saat önce çocukların anneleri ölmüştür ve eve dönüyorlardır. Paradigmanız sizi yanıltmıştır.
Agnostisizm (Bilinmezcilik): İnsanın, kendi deneyimleriyle elde ettiği olguların ötesinde hiçbir şeyin varlığını bilemeyeceğini ileri süren öğretidir. Agnostisizm, ateizm ile aynı düşünce biçimi değildir. Ateizm, Tanrının var olmadığını ya da var olamayacağını savunan bir düşünme biçimidir. Agnostisizm, Tanrının var olmasının deneysel olarak kanıtlanabilir bir durum olma özelliği taşımadığını ileri sürer.
Ampirizm (Deneycilik): Bilginin duyumlar sayesinde ve deneyimle kazanılabileceğini öne süren görüştür. Ampirizm, bilginin tek kaynağının deney olduğunu ileri süren öğretidir.
Diyalektik: Akıl yürütme yoluyla araştırma, doğrulara ulaşma ve bir görüşü onun mantıksal sonuçlarını incelemek yoluyla çürütme yöntemidir. Karşıtlıkları kullanarak gerçekleştirilen akıl yürütme yoluyla araştırma ve doğrulara ulaşmak mümkündür. Kavramlar arasındaki karşıtlık ilişkisinden yola çıkarak bunu doğruya varan süreçlerin açığa çıkarılmasında bir ilke olarak kullanan düşünme ve araştırma yoludur.
Fatalizm (Kadercilik): Her şeyin alın yazısına göre önceden belirlenmiş olduğuna, insanın bu önceden belirlenmiş olan alın yazısını değiştiremeyeceğine inanan dünya görüşüdür. Fatalizm, daha çok Doğu kültüründe, mezheplerde ve tasavvufi ekollerde etkili olmuş felsefi bir akımdır.
Paradoks: Kökleşmiş kanılara aykırı olarak ileri sürülen düşüncedir. Kendi içinde çelişkiliymiş gibi görünen, mantıksal olarak hem doğruluğu, hem de yanlışlığı kanıtlanabilen önermedir. ‘’Yumurta mı tavuktan çıkar?’’, ‘’Tavuk mu yumurtadan çıkar?’’ çok duyulan bir paradoks örneğidir.
Kinizm: Bu öğretiye göre, insanın en son amacı basit bir yaşam sürdürmektir. Kişi toplumdaki bireylerin çoğunu güdüleyen zenginlik, ün, güç ve cinsellik gibi arzuları bir kenara bırakıp, kendi kendine yetebildiği basit bir hayat sürdürmeye çalışır. Kinizm için var olan temel kavramlar, doğa, akıl, kendi kendine yeterlilik ve özgürlüktür.
Hedonizm: Hedonizm’e göre insan hayatının amacı zevki olabildiğince yüksek tutarak, acıyı azaltmaktadır. Bu düşünce ekolü, her insanın keyfinin, acısının üstünde olması gerektiğini savunur. Hedonizm’e göre hayatın anlamı hemen, şimdi, zevk olarak açıklanabilir.
Epikürizm: Bu öğretinin amacı, Hedonizm gibi zevkin ve keyfin maksimuma çıkarılmasıdır. Epikürizm’de kişinin keyfini maksimuma çıkarması ve ataraxia diye adlandırılan seviyeye ulaşması için kişinin alçakgönüllü bir hayat yaşaması, hayatın nasıl işlediğini anlaması ve arzularını kısıtlaması gerekir.
Stoacılık: Stoacılığa göre insan hayata dair yanlış çıkarımlar yaptığından mutsuzluğa düşer. İnsan doğanın işleyiş mantığını iyi tanımalıdır. Bir insanın söylediklerinden ziyade, yaptıkları ve davranışları önem taşır. Hayatın anlamı, mantığı kavra canın yanmasın şeklindedir. Bu düşünceye göre, erdemin peşinden gitmek ve iyi bir karaktere sahip olmak doğal olarak mutluluğu getirecektir. Kişi mutluluğu da toplumsal mutluluğu getirecektir.
Kantianizm: Bilginin evrensel olabilmesi için hem akla hem deneye dayanması gerektiğini vurgular. Bu öğretiye göre evreni bir arada tutan ilkelerin geçerlilikleri, uygulanabilirliklerine göre değişir. Örneğin, seni sinir eden herkesi öldür gibi bir ilkeyi evrensel bir biçimde geçerli kılmak olanaksızdır, çünkü bu ilke uygulandığında dünyada kimsenin kalmama olasılığı vardır. Bu öğreti, toplumu bir arada tutan bir ahlaki anlayışa sahiptir: Sana nasıl davranılmasını istiyorsan, başkalarına öyle davran.
Nihilizm (Hiççilik): Nihilizm, hayatın içten içe bir anlamı olmadığını ve her şeyin değerden yoksun olduğunu savunan felsefi görüştür. Yani hayatın anlamı nedir? sorusuna bir nihilistin vereceği cevap, hayatın anlamı yoktur, dolayısıyla her şey serbesttir olacaktır. Varoluşsal nihilizme göre, hayatın diğer filozofların ortaya koyduğu gibi tartışmasız ve ortaklaşa kabul edilebilecek bir anlamı yoktur, dolayısıyla kişinin bu hayatta her şeyi yapmak için izni vardır. Özellikle de, Nietzsche’nin ‘Tanrı öldü’ aforizmasından sonra, günümüz yaşantısına en çok şekil veren felsefi öğretilerden biri nihilizmdir.
